کد مطلب:39166 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:31

گنجینه پرسمان » اهل بيت

مقام عصمت چيست؟ آيا به غير از چهارده معصوم( كس ديگري به مقام عصمت رسيده است؟

براي پاسخ به سؤال شما ابتدا به معناي كلمه عصمت، و انواع آن مي پردازيم.

واژة عصمت از مادة عَصَمَ، و در لغت به معناي منع و حفظ و جلوگيري و پيشگيري از ناملايمات است. در بحثهاي عقيدتي، وقتي واژه عصمت دربارة انبياء، و يا اوصياء آنان مطرح مي گردد، مقصود دو نوع مصونيت است،كه رهبران منتخب خداوند رحمان از اين دو نوع مصونيت برخوردار بوده اند : 1- مصونيت از گناه ، 2- مصونيت از خطا و اشتباه.

منظـور از مصونيت از گناه، و خطا و اشتباه، اينست كه مقام انبياء الهي، از آدم تا خاتم( ، و اوصياء به حق آنان، نه تنها گناهي انجام نداده اند، بلكه هيچ گونه اشتباهي نيز از آنان سر نمي زده است. به عبارت ديگر، انبياء و اوصيا آنها، از يك نوع خصوصيّت و ويژگي برخوردار بودند، كه گناه و اشتباه را براي آنان غيرممكن مي ساخت. (1)

به هنگام دريافت وحي و ابلاغ آن به مردم، انبياء الهي ضرورتاً مي بايست از اشتباه بدور باشند؛ چرا كه هيچ گونه احتمالي از جانب مردم، مبني بر اشتباه پيامبر درگيرندگي و رسانندگي وحي الهي، نبايد وجود داشته باشد. در غير اين صورت، اعتماد مردم نسبت به گفته هاي او، سلب مي گردد. بنابراين عصمت پيامبران از اين حيث اجباري است، و موهبتي است از جانب خداوند رحمان.

ولي عصمت از گناه جنبه اختياري و ارادي دارد، چرا كه اگر از اين جهت نيز عصمت پيامبران اجباري بود، در آن صورت پرهيز از گناه و معاصي براي آنان ارزشي محسوب نمي گردد.

براي ريشه يابي اين نوع عصمت، ابتدا بايد موضوع تقوا تفسير و ريشه يابي شود. هنگامي كه فردي مكرراً از انجام گناه و معصيت دوري كند، بتدريج اين عمل به صورت عادت در مي آيد، و يا به عبارت ديگر ملكة روح او مي شود. و اين تنها اختصاص به تكرار در ترك گناه ندارد، هر عملي را كه انسان به تكرار و دفعات انجام دهد، كم كم به صورت عادت و ملكة راسخه روح او مي شود؛ به گونه اي كه ترك اعمال مذكور، عادتاً براي او امكان پذير نيست. تقوا به معناي ملكه ايست در روح و جان انسان، كه موجب دوري انسان از انجام گناه مي شود. كه در واقع ايجاد اين ملكه به اختيار و اراده خود فرد بوده، در اثر تكرار پرهيز از معاصي بوجود مي آيد. اگر اين ملكه تقويت شود، انسان به مقام عصمت مي رسد. لذا ترك گناه و اجتناب و دوري ا ز محرمات، نيازمند اراده اي قوي و نيرومند است، تا در برابر ميل و خواهش شديد انسان به انجام محرّمات، مقاومت كند. از اين رو بايد در تقويت ارادهكوشيد. تحمل سختيها و خو نكردن به تن پروري و عياشي. و عادت دادن خود به زندگي مفيد و سازنده،و عمل به واجبات و مستحبات ديني، در تقويت اراده بسيار مؤثر است.

به طور خلاصه چنين نتيجه مي گيريم كه تكرار در عمل صالح، واجتناب از محرمات (حسن انتخاب در اعمال و نيّات)، انسان را از مرتبة ايمان به مرتبة تقوا، و با مراقبت از ملكه تقوا، از مرتبه تقوا به مرتبة يقين مي رساند. با رسيدن انسان به مرتبه يقين، علم به حقايق هستي، و از جمله علم به مفاسد و زيان محرمات، براي فرد حاصل مي شود. و اين نوع ادراك و فهم وقتي با ارادة نيرومند او همراه گردد، كاملترين نوع مصونيت را كه همان مقام عصمت است، براي انسان فراهم مي آورد. بنابراين عصمت معصومين( ،در نتيجه اراده،حسن انتخاب، و تلاشهاي بي وقفه و فداكاريهاي بيدريغ آنان در راه خداي رحمان است.

خلاصة مطلب اينكه عصمت از گناه پديده اي است كاملاً اختياري و ارادي، و در انحصار افراد معدودي نيست؛ بلكه هر كس بخواهد، مي تواند اين ويژگي را در خود ايجاد كند، و اصولاً ميزان عصمت از گناه، به تناسب توجه انسان به ذات اقدس الهي، و پيروي از فرامين اوست. (2)

اما يادآور شويم كه مقام عصمت، به آدميان اختصاص ندارد، بلكه فرشتگان الهي نيز از اين منزلت والا برخوردارند، كه آيات و روايات هم شاهد اين سخن هستند.

امام علي( در خطبة معروف اشباح، به اين نكته اشاره مي كند. و امام حسن عسگري( مي فرمايد : فرشتگان خدا، به كمك الطاف الهي، از كفر و امور ناپسند، معصوم و در امان هستند. چنانكه خداوند عزوجل دربارة آنها مي فرمايد : از خداوند در آنچه فرمانشان دهد، سرپيچي نمي كنند؛ و هر چه به ايشان فرمان داده شود، انجام دهند. (3)

و از انسانها، غير از انبياء و ائمه هدي، و وجود مقدس فاطمة زهرا( ،قرآن كريم به طهارت و پاكي حضرت مريم( اشاره دارد. و برخي از مفسران، از جمله علامة طباطبايي، قايلند كه بايد حضرت مريم( از تمام پليديهاي حسّي،معنوي و قلبي پاك بدانيم. (4)

پس عصمت، مقام نيست كه در اعضاي انبياء و ائمه هدي(، قرار گرفته باشد؛ و دست ساير انسانها از رسيدن به آن كوتاه باشد. بلكه ديگران نيز مي توانند به برخي از مراتب عصمت، يعني عصمت از گناه، دست يابند. كم نبوده اند عالمان تقوا پيشه اي، كه ساليان متمادي نه تنها از حرام، بلكه از امور مكروه نيز چشم پوشيدند. اميد است كه ما نيز در حد توان، از انجام گناه خودداري ورزيم، و اگر نمي توانيم به آن مقام بار يابيم، دست كم در اين مسير گام برداريم.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منابع و مآخذ :

1. فلسفه وحي و نبوت، محمدي ري شهري

2. همان

3. بحارالانوار،ج56،ص321

ر.ك : الميزان، ج3،ص205